Attilâ İlhan (15 Haziran 1925 - 11 Ekim 2005)
Türk şair, romancı, deneme yazarı, gazeteci,
senarist ve eleştirmen. Aydın çalışmalarıyla Türk edebiyat ve düşünce dünyasına
önemli katkıları olmuştur. Tiyatro ve sinema sanatçısı Çolpan İlhan'ın
ağabeyidir.
15 Haziran 1925'teİzmir , Menemen'de
doğdu. İlk ve orta eğitiminin büyük bir bölümünü İzmir de ve babasının işi
dolayısıyla gittikleri farklı bölgelerde tamamladı. 16 yaşında İzmir Atatürk
Lisesi birinci sınıfındayken mektuplaştığı bir kıza yazdığı Nazım Hikmet
şiirleriyle yakalanmasıyla 1941 Şubat'ında tutuklandı ve okuldan uzaklaştırıldı. Üç hafta
gözaltında kaldı. İki ay hapiste yattı. Türkiye'nin hiçbir yerinde
okuyamayacağına dair bir belge verilince, eğitim hayatına ara vermek zorunda
kaldı. Danıştay kararıyla, 1944 yılında okuma hakkını tekrar kazandı ve
İstanbul Işık Lisesi'ne yazıldı. 1946'da mezun oldu. İstanbul Hukuk
Fakültesi'ne kaydoldu. Üniversite hayatının başarılı geçen yıllarında ‘’Yığın’’
ve ‘’Gün’’ gibi dergilerde ilk şiirleri yayımlanmaya başladı. 1948'de ilk şiir
kitabı ‘’Duvar’’ı kendi imkânlarıyla yayımladı.
1948 yılında, üniversite ikinci
sınıftayken Nâzım Hikmet'i kurtarma hareketine katılmak üzere ilk kez Paris'e
gitti. Bu harekette faal olarak yer aldı. Fransız toplumu ve orada bulunduğu
çevreye ilişkin gözlemleri daha sonraki eserlerinde yer alan birçok karakter ve
olaya temel oluşturmuştur. Türkiye'ye geri dönüşünde başı sık sık polisle derde
girdi. Sansaryan Han'daki sorgulamalar ölüm, tehlike, gerilim temalarının
işlendiği eserlerinde önemli rol oynamıştır. Şair bu gerilim havasını ilk
şiirlerinde olmasa da özellikle ‘’Bela Çiçeği’’ gibi kitaplarında eski günlerini yâd ettiği ya
da eleştirdiği şiirlerini yayımladı. Birkaç kez gözaltına alındı
1951 yılında ’’ Gerçek’’ gazetesinde
bir yazısından dolayı soruşturmaya uğrayınca Paris'e tekrar gitti. Fransa'daki
bu dönem, Attilâ İlhan'ın Fransızcayı ve Marksizmi öğrendiği yıllardır. 1950'li
yılları İstanbul - İzmir - Paris üçgeni içerisinde geçiren Attilâ İlhan, bu
dönemde ismini yavaş yavaş Türkiye çapında duyurmaya başladı. Yurda döndükten
sonra, Hukuk Fakültesi'ne devam etti. Ancak son sınıfta gazeteciliğe
başlamasıyla beraber öğrenimini yarıda bıraktı. Sinemayla olan ilişkisi, yine
bu dönemde, 1953'te ‘’ Vatan’’ gazetesinde sinema eleştirileri yazmasıyla
başlamıştır.
1957'de gittiği Erzincan'da
askerliğini yaptıktan sonra, tekrar İstanbul'a dönüş yapan Attilâ İlhan sinema
çalışmalarına ağırlık verdi. Onbeş’e yakın senaryoya Ali Kaptanoğlu adıyla imza
attı. Sinemada aradığını bulamayınca, 1960'ta Paris'e geri döndü. Sosyalizmin
geldiği aşamaları ve televizyonculuğu incelediği bu dönem, babasının ölmesiyle
birlikte yazarın İzmir dönemini başlattı. Sekiz yıl İzmir'de kaldığı dönemde, ‘’Demokrat
İzmir’’ gazetesinin başyazarlığını ve genel yayın yönetmenliğini yürüttü.
Attila İlhan, eşi Biket hanım ile 1968'de evlendi, 15 yıl evli kaldı.
1973'ten 1981 yılına kadar Ankara ‘da
kaldı.’’ Sırtlan Payı’’, ‘’ Yaraya Tuz Basmak’’ ve ’’ Fena Halde Leman’’ adlı
romanını tamamladıktan sonra İstanbul'a yerleşti.İstanbul'da gazetecilik
serüveni Milliyet (2 Mart 1982 - 15 Kasım 1987) ve Gelişim Yayınları ile devam
etti. Bir süre Güneş gazetesinde yazan Attilâ İlhan, 1993-1996 yılları arasında
Meydan gazetesinde yazmaya devam etti. 1996 yılından 2005 yılına kadar köşe
yazılarını Cumhuriyet gazetesi'nde sürdürdü. 1970'lerde Türkiye'de televizyon
yayınlarının başlaması ve geniş kitlelere ulaşmasıyla beraber Attilâ İlhan da
senaryo yazmaya geri dönüş yaptı. ‘’Sekiz Sütuna Manşet’’, ’’ Kartallar Yüksek
Uçar’’ ve ‘’Yarın Artık Bugündür’’ halk
tarafından beğeniyle izlenilen diziler oldu.
İlk romanı ‘’ Sokaktaki Adam’’ yayımlandığındaOn
(10) roman yazmıştı. Bunlar hiç gün ışığına çıkmadı. Attilâ İlhan bunun
sebebini bir söyleşide şöyle açıklıyor: "... birçok roman yazdım daha
önceden. Ama neden yayınlamadım? Çok akıllıca bir sebebi vardı. Çünkü biliyorum
ki yazarlar ilk romanlarında kendilerini anlatırlar. O da romancılık değildir.
Günlük tutmaktır." (Düşün, Haziran 1996).
Attilâİlhan ; şehir insanını ,
Türkiye'nin yakın dönem tarihini siyasal, ekonomik ve sosyal yanlarıyla ele alırken
diğer romancılar yerel ve kırsal olayları, kişileri işliyorlardı. Her romanda yer alan karakterler, Türkiye'nin
tarihinde rol oynamış yön vermiş o dönemlere ışık tutan aydınlardır. Tarihi
olaylar, politik ve sosyal dengelerle ele alınır. Birbirleriyle bağlantısı olan
karakterlerden her biri, bir romanda ön plana çıkar ve olaylar onun
gözlemleriyle aktarılır.
Attilâ İlhan ilk kalp krizini 1985
yılında geçirdi. 2004'ten itibaren
sağlık durumu daha da bozuldu. 11 Ekim 2005'te İstanbul'daki evinde geçirdiği
ikinci kalp krizi sonucu hayata veda ettiğinde 80 yaşındaydı. 24 Ekim 2005 günü
İstanbul Aşiyan Mezarlığında defnedilmiştir.
1946yılında CHP Şiir Yarışması
İkinciliği ’’CebbaroğluMehemmed’’ ile Lise son sınıfında , 1974
Türk Dil Kurumu Şiir Ödülünü ‘’Tutuklunun
Günlüğü’’ile, 1975 Yunus Nadi Roman Armağanını ‘’ Sırtlan Payı’’ ile ve2003 teSertel
Demokrasi Ödülü'ne layık görülmüştür. 2007 yılında kurulan Attilâ İlhan Bilim
Sanat Kültür Vakfı çalışmalarına devam etmektedir.
ESERLERİ
TV
DİZİLERİ
Teleflaş / Kanal 6 (1991)
Sekiz Sütuna Manşet (1982)
Kartallar Yüksek Uçar (1983)
Yarın Artık Bugündür (1986)
Yıldızlar Gece Büyür (1992)
Baykuşların Saltanatı(2000)
Romanları
Sokaktaki Adam (1953)
Zenciler Birbirine Benzemez (1957)
Kurtlar Sofrası (1963)
Aynanın İçindekiler serisi
Bıçağın Ucu (1973)
Sırtlan Payı (1974) Yunus Nadi Roman
Armağanı
Yaraya Tuz Basmak (1978)
Fena Halde Leman (1980)
Dersaadet'te Sabah Ezanları (1981)
Haco Hanım Vay (1984)
O Karanlıkta Biz (1988)
Allah'ın Süngüleri: Reis Paşa (2002)
Gazi Paşa (2006)
O Sarışın Kurt (2007)
Yengecin Kıskacı (2001)
Deneme-Anı
Abbas Yolcu (1957)
Yanlış Kadınlar Yanlış Erkekler
(1985)
Sosyalizm Asıl Şimdi (1991)
Denemeler
Hangi Sol (1970)
Hangi Batı (1972)
Hangi Seks (1976)
Hangi Sağ (1980)
Hangi Atatürk (1981)
Sağım Solum Sobe (1985)
Hangi Edebiyat (1991)
Hangi Laiklik (1995)
Hangi Küreselleşme (1997)
Cumhuriyet söyleşileri
Bir Sap Kırmızı Karanfil (1998)
Ufkun Arkasını Görebilmek (1999)
Sultan Galiyef - Avrasya`da Dolaşan
Hayalet (2000)
Dönek Bereketi (2002)
Yıldız, Hilâl ve kalpak
Şiir albümleri
An Gelir / Kendi Sesinden Şiirleri
(2006)
34 FN 346
Adım Sonbahar
Adımla Nasıl Berabersem
Ağır Kan Kaybı
Ağustos Çıkmazı
Ah
Allende Allende (Salvador Allende
anısına)
An Gelir
Arabesk
Artı Sonsuz
Aydınlık Neyin Oluyor Senin?
Ayrılık Sevdaya Dahil -1
Ayrılık Sevdaya Dahil -2
Ayrılık Sevdaya Dahil -3
Ayrılık Sevdaya Dahil -4
Ayrılık Sevdaya Dahil -5
Aysel Git Başımdan
Bakarsak
Bana Bir Şimşek Çak
Batan Bu Köhne Şileb...
Bekle
Bela Çiçeği
Belki Gelmem Gelemem
Belma Sebil
Ben Artık Küsüm
Ben Sana Mecburum
Bence Malumdur
Bir Üç Beş
Biraz Paris' '
Böyle Bir Sevmek
Büyük Yolların Haydudu
Carıcın De Geçen Kış
Cebber Oğlu Memmed
Cinayet Saati
Cinnet Çarşısı
Claude Diye Bir Ülke
Delik Deşik
Diyalektik Gazel
Duvar
Elde Var Hüzün
Elimden Gelen Bu
Emirganda Çay Saati
Emperyal Oteli
Gece Buluşması
Gecenin Kapıları
Geç Kalmış Ölü
Geçerdi Hep
Gibi Redifli Gazel
Hacı Murad In Ölümü
Hannelise
Harp Kaldırımda Aşk
Hayır...
Her Sabah, Yanılmak!..
Herşeyi Birden İstemek
Issızlığın Çığlığı
Işık Mezarlığı
İhtiyar Balladı
İki Yüzlü Melekler
İkinizden Hanginiz
İstanbul Ağrısı
Jilet Yiyen Kız
Kadınlar Sonbahar
Kalk Gidelim Kadınlar Balladı
Kaptan -1
Karantinalı Despina
Kırmızı Pazar
Kim Kaldı
Kim O?
Kimi
Kimi Sevsem Sensin
Korkarım
Korkunun İsi
Korkunun Krallığı
Mahur Beste
Maria Missakian
Memleket Havası
Mevsimdir
Mihaka
Muhalif Rüzgar
Muhayyer
Mustafa Kemal...
Müjgan'a Aşk Şarkıları
Nasıl Bir Sevdaysa
Nasıl Olduysa
Nefesler -4
Neydi O Bir Zamanlar
Nöbet Değişimi
O Sözler Ki
Onsekiz
Ölmek Yasak
Ömer Haybonun Son Günleri
Pia
Pusudaki
Rast "Zenci" Peşrevi
Rinna-Rinnan-Nay
Rüzgar Gülü...
Saçların Örülmüş Olmalı
Sakın Ha
Saklı Sevda
Salı Sabaha Karşı
Sana Ne Yaptılar
Sen Benim Hiçbir Şeyimsin
Sen Beyaz Bir Kadınsın
Sen Burda Bir Yabancısın
Sen Yoksun
Serüvenin Sonu
Sevmek İçin Geç Ölmek İçin Erken
Silahlı Dört Besmele
Sisler Bulvarı
Sokağa Çıkma Yasağı
Sokaklarda Mızıka Çalma Çocuk
Söyler
Sultan-ı Yegah
Süheyla Değildi Adın
Süleyman
Şahane Serseri
Şeyh Bedrettin-i Simaviye Gazel
Şubat Yolcusu
Tarz-ı Kadim
Tatyosun Kahrı
Tut Ki Gecedir
Tutuklunun Günlüğü
Usturanın Ağzında
Üçüncü Şahsın Şiiri
Varsağı -1
Varsağı -2
Varsağı -3
Waldorf Astoria
Yağmur Gemileri
Yağmur Kaçağı
Yağmurda Sis Düdükleri
Yalnızlığı Denemek
Yalnızlık Şiiri...
Yanılsama
Yasak Sevişmek
Yazın Son Günleri
Yirmibeşinci Kısım
Zeynep Beni Bekle